ستئوپروز یا پوکی استخوان طبق تعریف انجمن ملی بهداشت  یک اختلال اسکلتی است که بیش تر در دوران کهن سالی ایجاد می شود و ویژگی بارز آن کاهش استحکام استخوان بوده و فرد را در معرض خطر شکستگی قرار می دهد.

در ایالات متحده آمریکا 4 الی 6 میلیون زن سفید پوست یائسه مبتلا به استئوپروز می باشند و 13 تا 17 میلیون زن دچار کاهش توده استخوانی در گردن استخوان ران هستند. که در ایالت متحده 1.5 میلیون شکستگی ناشی از پوکی استخوان در سال  دیده می شود که 700000 مورد آن  در مهره ها و 200000 مورد در ناحیه تحتانی ساعد و 250000 مورد در گردن استخوان ران و 300000 نوع در استخوان های دیگر است که در این میان شکستگی ران از وخیم ترین نوع آن می باشد. میزان مرگ و میر شکستگی گردن استخوان ران در سال اول بیش از 20% است. و 50% مبتلایان به شکستگی لگن قادر به بازگشت به زندگی عادی و ایستادن بر روی پاها نیستند.

سه چهارم شکستگی های لگن در زنان رخ می دهد. بعد از سن 50 سالگی خطر بروز شکستگی لگن در طول زندگی برای زنان سفید پوست 17 درصد و برای مردان سفید پوست 6% است.

در مطالعه ای در سال 1380 حدود 15 درصد از جمعیت ایران دچار پوکی استخوان بوده اند که در سال 1390 این رقم به 34 درصد رسیده است و بر اساس آمار ها 20درصد زنان ایرانی بالای 50 سال دچار درجات قابل توجهی از کاهش تراکم استخوان هستند که احتمال شکستگی های  ناشی از پوکی استخوان در آن ها بیش تر است. در ایران حدود5.4 درصد   مردان  و 8درصد زنان به پوکی استخوان  و بیش از 35 درصد  به درجات خفیف تری از کاهش تراکم استخوان دچار هستند.

نتایج مطالعات اخیر انجام شده نشان می دهد که شیوع پوکی استخوان (استئوپروز)  و کاهش توده استخوان(استئوپنی) در مردان با شیب بیش تری در حال افزایش است.

باید بدانید که هیچ گاه برای پیشگیری یا کنترل استئوپروز خیلی دیر و یا خیلی زود نیست.

معمولا شما در مراحل اولیه کاهش توده استخوانی، درد یا علامت دیگری نخواهید داشت. اما هنگامی که استخوان ها در اثر استئوپروز ضعیف می شوند، ممکن است علائمی شامل موارد زیر بروز کند:

 

-1 درد پشت؛ به علت شکستگی یا فروریختگی مهره ها که می تواند بسیار شدید و حاد باشد.

-2 کوتاهی قد به مرور زمان

-3 خمیدگی یا قوز

-4 شکستگی مهره ها، کمر، لگن یا دیگراستخوان ها

علت استئوپروز

استخوان ها به طور پیوسته در حال تغییر هستند، بافت استخوانی نو ساخته شده و بافت های قدیمی فرو می ریزند (باز جذب)، این فرآیند بازساخت نامیده می شود. زمانی که شما جوان هستید سرعت ساخت استخوان از تجزیه آن بیشتر است لذا تراکم استخوانی افزایش می یابد. حدود سن 30 سالگی شما به بیشترین تراکم استخوانی خود می رسید. بعد از آن، بازساخت استخوانی ادامه خواهد داشت اما سرعت از دست دادن کمی بیشتر از ساخت آن است.



احتمال بروز استئوپروز بستگی به اوج تراکم استخوان در سنین 20 تا 30 سالگی و به میزان سرعت از دست دادن آن دارد. هر چه ذخیره تراکم استخوانی بالاتر باشد، در واقع ذخیره بیشتری داشته و احتمال بروز استئوپروز کمتر خواهد بود.



استحکام استخوان ها به سایز و چگالی آن ها بستگی دارد، و چگالی استخوانی وابسته به میزان کلسیم، فسفر و مقدار دیگر مواد معدنی در استخوان ها است. زمانی که مقدار مواد معدنی در استخوان ها کمتر از حد طبیعی باشد، آن ها استحکام کمتری دارند و در نهایت ساختار محافظتی داخلی خود را از دست خواهند داد.



سطح هورمون ها نیز بر چگالی استخوانی اثر گذار هستند. در زنان در زمان یائسگی میزان استروژن کاهش می یابد و در مردان نیز سطوح پایین تستوسترون و هورمون های جنسی می تواند باعث از دست دهی بافت استخوان گردد.



عوامل خطراستئوپروز



برخی ازعواملی که احتمال بروز استئوپروز را افزایش می دهند قابل تغییر اما برخی دیگر غیر قابل تغییر هستند.



عوامل خطری که می توانید آن ها را تغییردهید:



- دریافت پایین کلسیم: کمبود همیشگی کلسیم یک نقش اصلی در پیشرفت استئوپروز دارد.

- مصرف سیگار و تنباکو: مصرف تنباکو با ضعیف شدن استخوان ها ارتباط دارد.



- اختلالات غذا خوردن:زنان و مردان دچار بی اشتهایی عصبی یا بولیمیا در معرض خطر چگالی استخوانی پایین می باشند.



- زندگی بی تحرک: افرادی که زمان زیادی را بدون تحرک و نشسته می گذرانند نسبت به افرادی که تحرک بیشتری دارند، بیشتر در معرض خطر استئوپروز می باشند. ورزش هایی مثل پیاده روی، دویدن، پریدن، نرمش های بدنی و کار با وزنه برای ساختن استخوان های سالم مفید هستند.



- مصرف الکل:در توانایی بدن برای جذب کلسیم تداخل ایجاد می کند.

-مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی:مصرف طولانی مدت داروهای کورتیکواستروئیدی مثل پردنیزون و دگزامتازون به استخوان ها آسیب می رسانند. چنان چه مجبور هستید برای دوره طولانی از استروئید ها استفاده کنید، پزشک شما باید چگالی استخوانی را چک و داروهای دیگری برای جلوگیری از زیان استخوان توصیه کند.



- مصرف طولانی مدت مهار کننده آروماتاز برای درمان سرطان پستان(تاموکسی فن)، داروهای ضد افسردگی که مهارکننده های انتخابی سروتونین(SSRIs) ، داروی درمان سرطان مانند متوترکسات، داروهای بلوکه کننده اسید که مهارکننده های پمپ پروتون(امپرازول و پنتوپرازول) نامیده می شوند و داروهای ضد اسید معده حاوی آلومینیوم همگی با افزایش خطر استئوپروز در ارتباط هستند.



فاکتورهای خطری که نمی توانید تغییردهید:



جنسیت زن:شکستگی های ناشی از استئوپروز در زنان 2 برابر مردان می باشد.



افزایش سن: با افزایش سن خطر ابتلا به استئوپروز افزایش مییابد.



نژاد: نژاد آسیایی یا سفیدپوستان در معرض خطر بالای استئوپروز می باشند.



سابقه خانوادگی: چنان چه والدین یا خواهر و برادری مبتلا به استئوپروزدارید باید بدانید که شما در معرض خطر می باشید، به ویژه اگر سابقه خانوادگی شکستگی نیز داشته باشید.



سایز اسکلت: زنان و مردان لاغر(با نمایه توده بدنی 19 و کمتر) یا اسکلت بدنی کوچک در معرض خطر هستند

هورمون تیروئید: مصرف هورمون تیروئید با دوز خیلی بالا نیز می تواند باعث از دست دهی بافت استخوان گردد.

یائسگی و یا عدم پریودهای ماهیانه در خانم ها: در این موارد با کاهش سطح استروژن بروز استئوپروز تشدید می گردد.



وضعیت های پزشکی و فرآیند هایی که سلامت استخوان را تحت تاثیر قرار می دهند: جراحی های معده (برداشت کامل معده) و جراحی های کاهش وزن می تواند بر توانایی بدن در جذب کلسیم اثرگذار باشد. بیماری های کرون، سلیاک، هیپرپاراتیروئیدیسم وبیماری کوشینگ نیز می توانند چنین شرایطی ایجاد کنند.

عوارض استئوپروز



شکستگی ها بیشترین عارضه ی جدی و مکرر استئوپروز هستند که اغلب در ناحیه لگن و ستون فقرات که وزن بدن را تحمل می کنند رخ می دهند.شکستگی های لگن بیشتر به دنبال یک زمین خوردن یا افتادن رخ می دهند.شکستگی ناحیه کمر در اثر افتادن نیز متداول می باشد.در برخی موارد، شکستگی ستون فقرات حتی بدون افتادن و یا آسیب فیزیکی مشخص رخ می دهد.



استخوان های مهره های پشت ممکن است چنان ضعیف شوند که شروع به فرو ریختن کنند.شکستگی ها می تواند باعث درد شدیدی گردد که  نیاز به یک دوره ترمیم طولانی دارد  و چنان چه شکستگی ها زیاد باشند منجر به خمیده شدن پشت و کوتاهی قد می شود.

چنان چه به استئوپروز مبتلا هستید، این پیشنهادات به خفیف کردن علائم بیماری و حفظ استقلال وعدم وابستگی تان کمک خواهد کرد:



وضعیت اندامی خوب خود را حفظ کنید:وضعیت خوب، که به صورت سر و چانه به سمت بالا، شانه ها عقب، کمر صاف و قوس ستون مهره ها کم، تعریف می شود کمک می کند تا فشار کمتری در ناحیهستون فقرات داشته باشید. زمانی که نشسته اید یا رانندگی می کنید، یک پارچه لوله شده را پشت خود قرار دهید. هنگام انجام کارهای دستی یا مطالعه کردن هرگز خم نشوید. برای بلند کردن اجسام روی زانو خم شوید نه کمر و پشت تان را صاف نگه دارید.



از افتادن جلوگیری کنید: کفش های پاشنه کوتاه با کف غیرلیز  بپوشید و خانه خود را از نظر سطوح فرش شده، لیز و لغزنده که ممکن است باعث زمین خوردن شما شوند کنترل کنید. اتاق ها راکاملا روشن نگه دارید و در محیط حمام با نصب دستگیره به دیوارها به حفظ تعادل خود کمک کنید و مطمئن شوید که به راحتی می توانید از تخت پایین آیید.



درد را تحت کنترل قرار دهید:در مورد راه های کنترل درد با پزشک صحبت کنید. هرگز دردهای مزمن را نادیده نگیرید. چنان چه این دردها درمان نشده باقی بمانند، می تواندتحرک  شما را محدود کرده و باعث درد بیشتر شوند.



چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟



از آن جایی که استئوپروز به ندرت تا مراحل پیشرفته علامت یا نشانه ای دارد، متخصصین در شرایط زیر آزمایش تراکم استخوانی را توصیه کرده اند:



- زنان بالای 65 سال و مردان بالای 70 سال، صرف نظر از فاکتور های خطر

- زنان بعد از یائسگی با حداقل یک فاکتور خطر استئوپروز

- مردان بین 50 تا 70 سال با حداقل یک فاکتور خطر استئوپروز

- سنین بالای 50 سال با سابقه شکستگی استخوان

- دریافت داروهایی مثل پردنیزون، داروهای بازدارنده آروماتاز و داروهای ضد حمله عصبی که با استئوپروز ارتباط دارند.

- زنان بعد از یائسگی که به تازگی درمان های هورمونی را قطع کرده اند

- زنانی که با یائسگی زودرس مواجه هستند.



تست های تشخیصی برای استئوپروز



به طور معمول، پزشکان استئوپروز را به وسیله اندازه گیری تراکم استخوان، تشخیص می دهند.

 

1- اندازه گیری جذب اشعه X  : بهترین تست برای شناسایی استئوپروز، تست اندازه گیری جذب اشعه ایکس(DXAE)، می باشد. این یک روش سریع و ساده و با نتایج دقیق است که تراکم استخوان را در ستون فقرات، لگن و کمر(ناحیه هایی از بدن که بیشتر تحت تاثیر استئوپروز هستند)، اندازه گیری می کند و برای پیگیری دقیق تغییرات استخوانی در طول زمان استفاده می شود.

2- تست های آزمایشگاهی: اندازه گیری سطح کلسیم خون و آلکالن فسفاتاز، سطح 25 هیدروکسی ویتامین D3و انجام تست های عملکرد کبد و کلیه در بیمار با پوکی استخوان لازم است.

3- انجام رادیوگرافی از فقرات کمر و پشت و لگن در تشخیص پوکی استخوان و شکستگی ناشی از پوکی استخوان کمک کننده است.

درمان پوکی استخوان

1-      دریافت کافی روزانه کلسیم از طریق غذا(شیر و لبنیات) و مکمل کلسیم

2-      دریافت کافی ویتامین D3

3-      بیس فسفونات ها: شامل آلندرونات و ایباندرونات که از برداشت استخوان جلوگیری می کند

4-      استروژن های انتخابی : شامل رالوکسی فن

5-      پاراتیروئید هورمون سنتتیک:که تولید استخوان را افزایش می دهد

6-      کلسی تونین: از برداشت استخوان جلوگیری می کند.